Ticari binalarda, yangın zonları ve elektrik tesisatı üzerinden yangının yayılımının önlenmesi

Gelişen teknoloji ile kullanımı artan ekipman ve cihazlar, ticari binaların teknik alanlarında (elektrik odaları, sistem odaları vb.) bulunmasına rağmen, yangın anında hızla yayılan alev ve duman bina içerisinde bulunan herkesi kısa süre içerisinde etkileyerek can ve mal kayıplarına neden olmaktadır.

Son yıllarda, ülkemizde ticari binaların sayısı giderek artmaktadır. Birçok farklı seçeneği bir arada bulunduran ve tüm ihtiyaçlara cevap veren özellikleri ile tüketicilerin en çok tercih ettiği ticari mekanlar arasında (alışveriş merkezleri, iş merkezleri ve oteller) ilk sıradadır. Günümüzde sosyal hayatın bir parçası ve popülerliğini giderek arttıran merkezler haline gelmiştir. Çok sayıda insanın bir arada bulunduğu bu ticari binalar yangın güvenlik risklerini de beraberinde getirmektedir.
Gelişen teknoloji ile kullanımı artan ekipman ve cihazlar, ticari binaların teknik alanlarında (elektrik odaları, sistem odaları vb.) bulunmasına rağmen, yangın anında hızla yayılan alev ve duman bina içerisinde bulunan herkesi kısa süre içerisinde etkileyerek can ve mal kayıplarına neden olmaktadır. Yangın anında binanın tahliye edilebilmesi ve yangına müdahale edilebilmesi için duman ve alevin yayılması engellenmelidir. Bu nedenle yangın zonları oluşturularak, yangın riski yüksek hacimlerde bulunan şaft boşlukları ve tesisat açıklıkları yangın durdurucu malzemeler ile kapatılmalıdır.

Yangın Yükü ve Riski
Ticari binalarda elektromekanik sistemler ve yanıcı maddeler bulunduğu sürece bu mekanlarda her an yangın çıkması mümkündür. Bina içinde yangın çıkma ihtimali (Yangın riski) binanın yapısına ve bina içindeki yanıcı madde oranına bağlı olarak artar. Binalarımızın gittikçe büyüyerek kompleksler haline gelmesi, modernleşmesi, içinde karmaşık birçok elektromekanik sistemlerin kullanılması, enerji ve kumanda kablolarının yoğunluğunun çok artmasına neden olmuştur. Yangınla karşılaştığımızda yangına karşı savaşmamıza yardımcı olacak yangın algılama ve söndürücü ekipmanlardan faydalanabiliyorsak yangını erken yakalayabilir ve başlangıç aşamasında yangını durdurabiliriz. Fakat yangını başlangıç aşamasında söndüremezsek, yangın bina içindeki elektrik tesisatını (kablolar, borular vs.) kullanarak, tesisat boşlukları, dilatasyon aralıkları, şaftlar, kapı aralıklarından faydalanarak çok hızlı bir şekilde genişler. Yangını başlangıç aşamasında yakalayıp söndürsek bile ilk aşamada oluşan duman binadaki bu boşluklarda ilerleyip, işletme ve kullanıcılara çok büyük zararlar verebilir.

Binalarda Bölümlendirme (Yangın Zonları)
Bu nedenle bina içinde yangını hapsetmek ve yayılmasını geçicide olsa durdurmak için tüm önlemleri almamız gerekmektedir.
Yangını belli bölgelerde hapsetmek için bina içinde belli zonlar (yangın zonları) oluşturulmalıdır. Bu zonlarda tüm bina boşlukları yangını belli sürelerde durdurmak ve yangın ile savaşacak kişilere (itfaiye) zaman kazandırmak için özel olarak imal edilen Yangın Geciktirici Sistemler ile doldurulmalıdır.
Ticari bina içindeki yangın zonlarında yangını geciktirmek için binanın mimari yapısına bağlı olarak birbirine destek olacak birçok farklı malzeme kullanılmalıdır. Örneğin Yangın Duvarı, Yangın Kapıları bunlardan bazılarıdır.

Elektrik Tesisatı ve Şaftlarda Yangın Riski
Bir bina içinde veya geniş bir alana yayılan komplekslerde yangına en hassas bölgelerden birisi Elektrik tesisat yolu (kablo kanalları) ve Elektrik tesisat geçişleri yani Şaftlarıdır. Zira yangının bina içinde çok hızlı bir şekilde yayılmasına neden olan yerlerin başında elektrik ve mekanik şaftlar gelmektedir. Elektrik şaftları bina içine bir örümcek ağı gibi yayılmış olan elektrik kuvvetli akım ve zayıf akım kablolarını dar bir alan içinde muhafaza etmektedir. Aynı zamanda elektrik şaftları mimari yapısı nedeni ile bina içlerinde galeriler oluşturmakta ve doğal baca görevi de görmektedir. Bu nedenle bina içinde herhangi bir bölgede çıkan yangın elektrik tesisatı üzerinden şaftlarda çok hızlı bir şekilde ilerleyerek bina içinde farklı bölgelere atlayabilir, yayılabilir.

Ayrıca elektrik kablolarında çeşitli nedenlerden dolayı yangın çıkma riski de çok fazladır. Zira elektrik kablolarda genellikle yanabilen plastik kaplamalar veya izolasyon malzemeleri kullanılmaktadır.

Kablo Yangınlarındaki Tehlikeler
Kablo üreticileri elektrik kablolarının imalatında plastik içerikli kılıflar veya izolasyon malzemeleri kullanmaktadırlar. Bunlar içinde;

• PVC polvinyl chloride
• PE Polyethylene
• PP Polypropylene
• Sentetik lastik

en çok kullanılanlarıdır.

Tüm bu plastikler yanabilir malzemelerdir. Dolayısı ile elektriksel olarak çıkan bir yangında (kısa devre, aşırı yük gibi) ortaya çıkan ısı ve alev bu kablolar üzerinde çok hızlı bir şekilde yürür ve yayılır. Çok önemli bir gerçeği hatırlatmakta fayda vardır. Bina içinde dikey olarak döşenen PE kablo demeti üzerinde yangının ilerleme hızı 20 m/dk’dır. Bu veri bağımsız laboratuvarlardan birisi olan İngiliz kuruluşu CEGB tarafından belirlenmiştir. PE ve PP malzemeleri içeren kablolar çok kolay yanabildikleri gibi ayrıca eriyen damlaların oluşturduğu sıcaklık ile mahal içindeki diğer komşu malzemeleri de (halı, perde vs) kolayca yakabilirler. Elektrik kabloları sadece yangının yayılmasına neden olmazlar. Aynı zamanda yoğun koyu renkte dumana da neden olurlar. Bu duman tahmin edileceği gibi;

• İtfaiyecilerin kurtarma ve söndürme çalışmalarını çok zorlaştırır,
• İçerdiği toksik ve kanserojen maddeler insanlara zararlıdır,
• Çok miktarda HCl (Hydrochlorine) gazı içerdiği için söndürme çalışmaları sırasında kullanılan su ile karşılaştığında Hidroklorik asit’i oluşturur. 1 kg yumuşak PVC %35 klorin içerir, bu da 360 gr HCl gazının ortaya çıkmasına neden olur. HCl’nin su ile karşılaşması durumunda yaklaşık 1 lt Hidroklorik asit meydana çıkmaktadır.

Hidroklorik asidin bina içindeki taşıyıcı malzemelere ne kadar zarar verdiğini herkes bilmektedir. Bina içindeki tüm metal malzemeler hızla korozyona uğrar ve bina taşıma elemanlarında ciddi hasarlar yaratır. Bu hasarların maliyeti binada direkt olarak yangının neden olduğu hasarlardan daha fazla olabilir. PVC ürünlerinin yanması neticesinde ortaya çıkan zararlı gazlar içinde bulunan kimyasal bileşimlerin listesi aşağıda belirtilmiştir. (Bk. Tablo 1)

“Bina içinde dikey olarak döşenen PE kablo demeti üzerinde yangının ilerleme hızı 20 m/ dk’dır. Bu veri bağımsız laboratuvarlardan birisi olan İngiliz kuruluşu CEGB tarafından belirlenmiştir.”

PVC’ni içinde bulunan HCl’nin zararları bilindiği için son yıllarda binalarda Halojenden arındırılmış elektrik kabloları kullanılmaya başlanmıştır. Türkiye Yangından Korunma Yönetmeliği kablolar ile ilgili maddelerde halojenden arındırılmış elektrik kablolarının kullanılmasını özellikle istemektedir. Ancak unutmamak gerekir ki halojenden arındırılmış kablolarda yanabilir özelliktedir. Bu nedenle halojenden arındırılmış kablo kullanılsa bile binalarda elektrik tesisatının yangın zon geçişlerinde ve uygun olacak elektrik tesisatı yolu üzerinde yangına karşı izole edilmesi gereklidir.

Elektrik yolları ve Şaftlarında İzolasyon
İşte bu temel nedenler dolayısı ile elektrik şaftlarının bir disiplin altında standartlara uygun belli yangın zonlamaları yapılarak bölümlendirilmesi gerekmektedir. Bu bölümlendirmelerde özel olarak imal edilerek yangına karşı dayanıklı olan, sıcaklık ve ateş ile karşılaştığında karşı direnç gösteren, yangının yayılmasını ve genişlemesini belli bir süre geciktiren Yangın Geciktirici Sistemler (Fire returdant, fire stopping) kullanılmalıdır.

Yangına Karşı Koruma Sistemleri
Mortar (Harç Tipi)
Harç tipi mortar, kablo şaftlarında yangın ve duman geçişini engellemek için özel olarak imal edilen bir yangın geciktiricidir.
Toz halinde 25 kg’lık torbalar içinde saklanan Mortar, kablo şaftına uygulanacağı zaman su ile belli oranda karıştırılarak harç haline getirilir. Harç haline getirilen Mortar kablo şaftına mala ile perdahlanır.
Mortar şaftlara perdahlanırken hacmini belli bir oranda %3 oranında genişleterek kablolar arasındaki boşlukları doldurmaktadır. Bu genişleme esnasında hiçbir şekilde çatlama, kırılma veya büzüşme gibi fiziksel bozulmalara maruz kalmamalıdır. Mortar özel kimyasal karışımı sayesinde uygulandığı ortam sıcaklığına bağlı olarak hacmini genişleterek gaz ve duman geçişini engellediği gibi yaklaşık 600oC’de katılaşarak yangının kablo üzerinden yürümesine engel olur. Mortar uygulamadaki kalınlığına göre 90-120-240 dakikaya kadar yangına karşı dayanabilir. Bu konuda Avrupa’da uluslararası test laboratuvarlarından alınmış test raporlarına ve onaylarına sahip olmalıdır. Hacmini genişletme özelliği olmayan ve kablo şaftlarındaki yangını test edebilen uluslararası laboratuarlardan alınmış test raporu olmayan malzemeler (perlit gibi) bu sınıfa girmezler. Mortar hem düşey şaftlara hem de bel vermeyen özelliğinden dolayı yatay şaftlara da uygulanabilir. Mortar kablo şaftlarına uygulandıktan sonra ihtiyaç durumunda hafif yoğunluk yapısı nedeni ile ileri de kendi üzerinden elektrik tesisatında oluşabilecek kablo değişimi veya yeni kablo çekilmesi işlemlerine kolaylıkla izin verebilir. Böyle bir ihtiyaç olması durumunda tornavida veya matkap ile kolaylıkla içinde delik açmak mümkündür.

Sealbags (Yastık Tipi)
Yastık tipi yangın durdurucu malzemeler kablo şaftlarında zaman zaman yeni kablo çekimi yapılan veya değiştirilen mahallerde (meselâ telefon santralleri, bilgi işlem merkezi, operasyon merkezleri gibi) özellikle temiz olması istenen ortamlarda kullanılmak için özel olarak imal edilmiştir. Yastık tipi bu malzeme (Sealbag) sıkıca bir araya getirilmiş mineral elyaf lifleri, yanmaz malzemeler, suda erimeyen özel karışımlar ve çok özel yangını geciktiren katkı maddelerinin cam elyafı kumaş torba içine sıkıştırılmasından oluşmaktadır. Sealbag özel kimyasal karışımı sayesinde uygulandığı ortam sıcaklığına bağlı olarak hacmini yaklaşık %45 oranında genişleterek gaz ve duman geçişini engellediği gibi yaklaşık 800ºC’ de katılaşarak kabloları dahi koparır ve yangının kablo üzerinden yürümesine kesinlikle engel olur. Sealbag su ve hava şartlarına karşı dirençlidir. Özelliğini tüm kötü hava ve çevre koşullarında kesinlikle kaybetmez. Sealbag kansere neden olan asbestos veya diğer toxic maddeler içermemektedir. Sealbag uygulandığı yerde, hiçbir şekilde zaman içinde büzüşerek hacminden bir şey kaybetmez. Endüstriyel ortamlardaki vibrasyonlardan etkilenmez. Bu konuda en az 7 yıl vibrasyon testine maruz kalmış resmi test raporlarına sahiptir. Sealbag yüksek seviyede elektriksel dirence sahiptir. Islak olmamak kaydı ile akım geçirmez. Sealbag kablo şaftlarına kolaylıkla yerleştirilir veya tekrar geri alınabilir, böylelikle yeni kablo çekilmesi kolaylıkla yapılabilir. Sealbag çeşitli kalınlıklarda 240 dakikaya kadar yangını geciktirebildiğini gösteren enternasyonel test raporlarına sahiptir. Sealbag’lerin hem yatay hem düşey kablo şaftlarına montajı mümkündür.

“Sealbag özel kimyasal karışımı sayesinde uygulandığı ortam sıcaklığına bağlı olarak hacmini yaklaşık %45 oranında genişleterek gaz ve duman geçişini engellediği gibi yaklaşık 800ºC’ de katılaşarak kabloları dahi koparır ve yangının kablo üzerinden yürümesine kesinlikle engel olur.”

Sealbag’ler farklı boyutlar ve hacimlerdeki seçenekleri ile kablo şaftlarındaki küçük boşlukları dahi doldurmak mümkündür. Sealbag’ler istenirse PVC veya çelik boruların oluşturacağı küçük mekanik şaftların yanı sıra havalandırma kanalları gibi geniş mekanik boşluklara veya şaftlara da uygulanabilir.

Coating (Kaplama Tipi)
Kaplama tipi yangın durdurucu malzeme su bazlı bir kaplama olup, özellikle kablo ve kablo demetleri üzerinde ve kablo şaftlarında yangını durdurmak için özel olarak üretilmiştir. Kaplama’ nın (coating) kullanılmasının ana amacı dikey veya yatay kablo yollarında muhtemel bir yangın durumunda alevin kablo üzerinden yayılmasını önlemektir. Coating ayrıca yangın ve sıcaklıktan dolayı kablo üzerinde oluşabilecek kısa devreyi de geciktirmektedir. Coating hem fırça hem de sprey boya tabancası ile kullanılabilir. Coating ayrıca Panel tipi kaplamalar ile kullanılabilir. Mineral yün panel üzerine uygulanan “coating “ile kablo şaftlarında yangın geçişini engellemek mümkündür. Coating uygulandığı elektrik kablolarında kablonun akım taşıma kapasitesine (ampacity) hiçbir etki yapmaz. Coating’in insan vücuduna ve derisine hiçbir yan etkisi yoktur. Asbestos, fosfat gibi zararlı maddeler içermez. Coating elektrik kablolarını sadece yangına karşı korumakla kalmayıp, aynı zamanda kötü hava şartlarına ve çevredeki korozyona karşı da üzerine uygulandığı elektrik kablolarının direncini ve kullanım ömrünü de arttırır. Coating’ in LOI (Limiting Oxygen Index- yanma indeksi) değeri 90 veya üzeri olmalıdır. ASTM D 2863 testine göre tüm plastik malzemelerin yanma karakteristikleri hakkında bilgi alınabilir. Bu testte cam silindir içine verilen O2 / N2 karışım gazı ile plastik malzemenin bir alev ile karşılaştığındaki durumu izlenmekte ve belli O2 / N2 gaz karışımlarında tutuşup tutuşmadıkları araştırılmaktadır. Aşağıdaki Tablo 2 de görüleceği gibi Naylon’ un LOI değeri 20, Teflon’ un ki 90-95’ dir. Bu nedenle elektrik kablo ve tesisatında kullanılacak olan Coating’in LOI değerinin 95 üstü olması gereklidir.

Sonuç;
Yukarıda kısaca anlatılan yangın geciktirici malzemeler ve sistemlerin özellikle Ticari Binalarda (alışveriş merkezleri, iş merkezleri ve otellerdeki) Elektrik ve Mekanik Şaftlarda uygulanması gereklidir.
Binalarımızda ve işletmelerimizde yangına karşı önlem alırken hiçbir zaman unutmamamız gereken en önemli şey, küçük bir yangının kısa bir sürede insan hayatı ve binanın içindeki maddi ve manevi değerlere karşı felakete neden olmasıdır.