Depolama tesislerinde yüksek genleşmeli köpüklü söndürme sistemleri

Emre KARABATAK/ Kurucu Ortak/ EVENOS YANGIN GÜV. SİS. A.Ş. 5 May 2020 Yangın Güvenliği

Depolama işlemlerinin yapıldığı tesis ve alanlara, gün geçtikçe daha fazla gereksinim duyulmakta ve tesislerdeki birim metreküp hacim başına depolanan malzeme miktarları ihtiyacı, her geçen gün artış eğilimi göstermektedir.

İçerisinde bulundurulan malzemelerin kütlesel olarak diğer mahallere göre görece fazla olması, depolama tesislerinde yangın güvenliği ile alakalı riskleri fazlalaştırmakta ve bu tesislere yangın güvenliği ile alakalı özel önlem alınmasını elzem hale getirmektedir.

Depolama alanlarında alınması gereken başlıca yangın güvenliği önlemleri, mimari ve inşai önlemler, yangın algılama sistemleri ve yangın söndürme sistemleri olarak sıralanabilir. Mimari önlemlerin başlıca gereksinimleri, kaçış mesafelerinin standartlara göre belirlenmesi, kaçış genişliklerinin yönetmelik ve standartlarda belirlenen minimum değerler altına inmemesi, minimum sayıda kaçış yolu adedi bulundurulması gibi önlemlerdir. İnşai olarak ilgili bina bölümlerinin minimum yangın dayanımı ve yalıtımı değerlerinin sağlanması gibi önlemler alınmalıdır. Algılama sistemlerinin kurulumu için, depo özeliklerine göre en uygun ve yangın anında algılamayı en hızlı gerçekleştirerek ilgili birimlere haber verecek algılama sistemi seçilmesi çok önemlidir. Söndürme sistemlerinin seçiminde ise mühendislik hesapları yapılarak, maliyet ve verimlilik anlamında en uygun yöntemin belirlenmesi gereklidir. Bu yazıda yangın söndürme sistemlerinin bir türü olan yüksek genleşmeli köpüklü söndürme sistemleri irdelenecektir.

Depolama tesislerinde söndürme sistemleri seçimi, birçok parametreye göre belirlenmektedir. Depolanan malzemenin cinsi, yanıcı ve parlayıcı sıvı olup olmadığı, depolama yükseklikleri, depolama cinsi, sistem maliyetleri ve teknik diğer detaylar bu birleşenlerden bazılarıdır. A Sınıfı yangınlara sebebiyet verebilecek kağıt, lastik vb. gibi depolama alanlarında da uygulanabilen yüksek genleşmeli köpüklü söndürme sistemleri, daha genel olarak yanıcı parlayıcı sıvı depolanan tesislerde uygulanmakta ve tercih sebebi olmaktadırlar. Gerekli hacmin yüksek genleşmeli köpük ajanı ile doldurularak ilgili yangının söndürülmesi prensibine dayanan bu sistem, günümüzde kendine bir çok uygulama alanı bulmuştur.

Depolama alanlarında yüksek genleşmeli köpüklü söndürme sistemleri için kabul görmüş ve en fazla baz alınan standartlardan biri “NFPA 11 Standard For Low Medium And HighExpansion Foam” standardıdır. Türkiye’de hali hazırda bulunan ulusal yönetmelik ve standartlar, bu sistemle alakalı yeteri derece detay içermediğinden ve yetersiz olduğundan, ülkemizde de NFPA 11 standardı, bu tarz depo söndürme sistemi tasarımları için kullanılmaktadır.

Tasarım yapılırken ilk olarak belirlenmesi gereken değer “köpük batma zamanı”dır. Bu değerin belirlenmesinde kullanılan parametreler ise; depolanan malzemenin cinsi, deponun ek olarak sabit bir sprinkler sistemiyle korunup korunmayacağı ve deponun inşai olarak yangın dayanımının ne derecede olduğudur. Malzeme cinsleri, yanıcı sıvılar, parlayıcı sıvılar, lastikler, düşük yoğunluklu yahut yüksek yoğunluklu yanıcı malzemeler gibi maddelere ayrılmıştır. Ek bir bilgi olarak, yanıcı ve parlayıcı sıvılar aşağıdaki gibi sınıflandırılmışlardır;

Class I A – Parlama Noktası 22,8 °C’tan, kaynama noktası da 37,8 °C’tan düşük olan sıvılar
Class I B – Parlama Noktası 22,8 °C’tan düşük, kaynama noktası 37,8 °C’a eşit ya da fazla olan sıvılar
Class I C – Parlama Noktası 22,8 °C’a eşit ya da fazla, 37,8 °C’tan düşük olan sıvılar
Class II – Parlama Noktası 37,8 °C’a eşit ya da fazla, 60 °C’tan düşük olan sıvılar
Class III A – Parlama Noktası 60 °C’a eşit ya da fazla, 93 °C’tan düşük olan sıvılar
Class III B – Parlama Noktası, 93 °C’a eşit ya da fazla olan sıvılar

NFPA 11 standardının ilgili tabloları yanıcı parlayıcı sıvılar ile alakalı 38 derece santigrad değerini baz alır ve sıvıları buna göre kategorize eder.

Tasarımda belirlenmesi gereken 2.değer ise depo boyutları ile maksimum depolama yüksekliğidir. Hacmin doldurularak söndürme yapılması prensibine dayanan bir söndürme yöntemi olduğundan, maksimum depolama yüksekliğinin 1,1 katı (yahut 0,6 metre fazlası – hangisi yüksekse) bir yükseklikte hacmin doldurulmasının sağlanması gerekmektedir. NFPA 11’de belirtilen hesaplama yöntemleri de kullanılarak, gerçek köpük uygulama oranı, ilgili hacmin doldurulması için ne kadar debi gerektiği ve köpük ajanı kapasitesi belirlenir.

Piyasada bulunan çeşitli üreticilerin ürün gamlarındaki köpük jeneratörleri, farklı debilerde ve basınçlarda, farklı genleştirme katsayılarına sahiptirler. Teorik yapılan hesaplamalarda karşılanması gereken değerlerin, hangi üreticinin kaç adet köpük jeneratörüyle karşılanacağı tespit edilerek, ilgili köpük jeneratörü tipi ve sayısı seçilir. İlgili köpük ajanını depolayacak kapasitedeki köpük tankı yine aynı prensiple seçilir.

Yüksek genleşmeli köpüklü söndürme sistemlerinde dikkat edilmesi gereken bir özellik de, kullanılacak köpük ajanının cinsi ve söndürme yeteneğidir. Sistem tasarımı ve kurulumu yapılırken, kullanılacak yüksek genleşmeli köpük ajanlarının bu tip sistemlerde kullanımının uygun olduğu, üretici firma tarafından teyit edilmelidir ve köpük ajanı sertifikasyona haiz olmalıdır. Uygulamada çoğu zaman, yüksek genleşmeli köpüklü söndürme sistemi kurulan yerlerde, bu sisteme uygun olmayan köpük ajanlarının kullanıldığı görülmektedir. Bu durum, hem yapılan yüksek değerdeki yangın sistemi yatırımlarının boşa gitmesini sağlamakta, hem de oluşacak herhangi bir yangın riskinin bertaraf edilememesine sebep olmaktadır. Dolayısıyla uygulama yapılırken kullanılacak köpük ajanı için, üretici firmaya kesinlikle başvurulmalıdır.

Sistem performansının efektifliği ve uygulanan sistemin söndürme kabiliyetinin maksimize edilmesi adına; tüm tasarım, dizayn, montaj ve devreye alma aşamalarında, ilgili uluslararası standartlara bağlı kalınarak sistemin doğru bir şekilde tesis edilmesinin sağlanması ve bu doğrultuda firmalarla çalışılması, en zaruri gereksinimlerden biridir.