Binalarda duman tahliye sistemleri kullanımı
Günümüzde meydana gelen yangın hadiselerinde karşılaşılan can kayıplarının büyük bir çoğunluğu, yangın sonucu oluşan duman birikimi ve bunun sonucu meydana gelen oksijen yetersizliği nedeniyle meydana gelmektedir.
Yanma sonucu oluşan duman, hem ortamdaki oksijen miktarını yaşam için yeter seviyenin altına indirebilmekte, hem de zehirleme etkisi nedeniyle can kayıplarına sebebiyet vermektedir. Dolayısıyla bir binanın yangın güvenliği ile alakalı tasarım ve tesislendirme yapılırken, söndürme sistemleri, algılama sistemleri, mimari ve statik önlemler ve diğer pasif yangın durdurma önemlerinin yanı sıra, dikkat edilmesi ve üzerinde durulması gereken en önemli hususlardan biri de duman tahliye sistemlerinin tasarımı ve akabinde tesisidir. Binalarda duman tahliye sistemleri ve duman kontrolünün nasıl yapıldığı, birçok faktöre göre değişkenlik gösterebilmektedir. Genellikle otel, rezidans, ofis gibi çok katlı yaşam alanlarında duman kontrolü, çoğunlukla cebri / mekanik havalandırma ile yapılmaktadır. Bu tür binalarda kullanılan iklimlendirme tesisatı, kapasiteleri yeterli geldiği takdirde, yangın anında duman tahliyesi için de kullanılabilmektedir. Bu tür binalarda genellikle duman kontrolünün senaryoya uygun gerçekleştirilebilmesi için kullanılan diğer ekipmanlarından bazıları ise duman damperleri, havalandırma kanalları ve menfezlerdir. Bunun yanında ayrıca yangın kaçış merdivenlerinin yangın anında güvenli ve dumansız kalabilmesi için, bu kovalara basınçlandırma tesisatı kurularak yangın anında bu kovalara duman sızıntılarının önüne geçilmektedir. Basınçlandırma sistemleri tesisi, yapı yüksekliği 30,5 metre üstündeki konut harici binaların kaçış merdivenleri için, yapı yüksekliği 51,50 metre üstündeki konut amaçlı binaların kaçış merdivenleri için, bodrum kat sayısı 4’ü geçen binaların bodrum kata hizmet eden kaçış merdivenleri için ve acil durum asansör kuyuları için zorunludur.
Bina yüksekliği arttıkça, yangın anında oluşan riskler doğal olarak daha fazla olmaktadır. Dolayısıyla bina yüksekliği arttıkça duman kontrol sistemlerinin mevcudiyeti zorunlu hale gelmektedir. Türkiye Binaların Yangından Korunması Hakkındaki Yönetmelik – 2015; yapı yüksekliği 51,50 metreyi geçen binalarda, hol ve koridor gibi ortak alanlara duman kontrol sistemini yapılmasını zorunlu kılar; dolayısıyla bu ayrıca yasal bir zorunluluktur. Burada dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta da, her ne kadar yönetmelikte zorunlu kılınmasa da, yapı yüksekliği 51,50 metre altında olan ancak risk teşkil eden binalara da duman kontrol sistemlerinin yapılması gerekliliğidir. Yönetmeliğin işaret etmiş olduğu değerin minimum gereksinimleri karşıladığı unutulmamalıdır. Tek katlı ve yekpare ürerim yahut depo alanına sahip endüstriyel tesislerde ise, çok katlı yapılardan farklı olarak, duman kontrolü genellikle duman tahliye kapakları / çatı ventilasyon sistemleri ile yapılmaktadır. Belirli zonlara bölünmüş duman tahliye kapakları, yangın çıkan bölgede belirli bir sıcaklık derecesinde otomatik olarak açılmakta ve biriken dumanı dışarı tahliye etmektedirler.
Bu alanlarda tesis edilen bu tipteki duman tahliye sistemlerinin tasarımı, NFPA 92, EN 12101, DIN 18232 gibi standartlar doğrultusunda yapılabilmektedir.
Duman tahliye kapakları, yangın anında duman tahliyesini gerçekleştirmek adına 3 ayrı şekilde açılabilmektedirler. Bu kapaklar, uçlarında bulunan, içindeki civa sayesinde ısıya duyarlı bulb’lar sayesinde ısı etkisiyle otomatik olarak tek başlarına açılabildikleri gibi, her bir zona hitap eden kontrol panolarında bulunan acil durum butonları aracılığı ile zon bazında da açılabilirler. Bunların yanında, oluşturulacak senaryoya göre yangın algılama sisteminden gelen sinyalle ine zon bazında da açılma seçenekleri mevcuttur.
Duman tahliye kapaklarının otomatik olarak ısıya duyarlı ve mekanik şekilde açılabilmesi, genellikle standartlara göre bir zorunluluktur. Tasarım yapılırken dikkat edilmesi gereken noktalardan biri de, duman tahliye kapaklarının, tesiste bulunan sprinkler sisteminden daha sonra devreye girerek aktive olmalarıdır. Bunun için de, ilgili duman tahliye kapaklarının açılma sıcaklıkları, sprinkler başlıklarının patlama sıcaklıklarından daha yukarıda seçilmektedir.
Duman tahliye kapakları, ısı etkisiyle açılmalarının yanı sıra, elle müdahale ile de açılabilir özellikte olmalıdır. Elle müdahale yani buton ile zon bazında açılma özelliği kapaklara 2 şekilde uygulanabilir; pnömatik ve elektriksel.
Pnömatik acil durum mekanizmaları, bakır borulamalar yardımıyla basınçlı silindirlerin ilgili zondaki kapaklara hitap ettiği sistemlerdir. İlgili butona basıldığında basınçlı hava serbest kalarak ilgili zondaki tüm kapakları açar. Elektriksel acil durum mekanizmaları ise, elektrik kabloları aracılığı ile, 24 V ile çalışan aktivasyon mekanizmasının kapakların uçlarında bulunan elektromanyetik tetikleyicilere bağlı olduğu sistemlerdir. İlgili butona basıldığında, 24 V enerji kaynağı ilgili zondaki tüm elektromanyetik tetikleyicileri patlatır ve zondaki tüm kapakların açılmasını sağlar. Bu aktivasyon mekanizmalarının yanında bir diğer aktivasyon çeşidi ise, yangın algılama sisteminden alınan bir sinyal ile, duman kontrol sistemi panelinin uyarılması ve senaryoya göre önceden belirlenmiş zondaki tüm kapakların yine elektromanyetik tetikleyiciler kullanılarak açılmasıdır.
Yangın anında duman tahliyesinin yanı sıra, doğal havalandırma amacıyla da kullanım, bu tür kapaklar için oldukça yaygındır. Duman tahliye kapaklarının adet, ölçü ve diğer tasarımsal verileri için ihtiyaç duyulan donelerden bazıları, tesiste bulundurulan malzemenin yanıcılık özellikleri, itfaiyenin tesise ulaşım süresi ve yapı tehlike sınıfıdır. Tesiste duman tahliye kapakları için gerekli olan zonzayısı, tahliye alanı, kapak ölçüleri ve diğer doneler, standartlarda belirtilen veriler ile belirlenmektedir.
Duman tahliye sistemlerinin tesisi, yangın güvenliği konusunda en önemli unsurlardan biri olduğu gibi, can ve mal güvenliğinin sağlanabilmesi açısından da hayati bire önem arz etmektedir.
