Özel güvenlik bağlamında AVM güvenliği
Günümüzde AVM’ler tüketim, eğlence, vakit geçirme gibi ihtiyaçlarımızı gidermenin vazgeçilmez yerleri haline geldi.
Geçmişi Selçuklu ve Osmanlıya dayanan (Arasta, kapalı çarşı, bedesten gibi) AVM’ler günümüzde sayıları artarak sosyal, ekonomik ve toplumsal yaşam içinde varlığını sürdürmektedir. GYODER (Gayrimenkul ve Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı Derneği)’in 2020 rakamlarına göre ülkemizde halen 454 AVM faaliyet göstermekte ve 44 AVM projesi de devam etmektedir. Şehirleşmenin artması, nüfusun çoğalması ve şehirlerin hem nüfus hem de coğrafi olarak genişlemesinin doğal sonucu budur. Şayet bir sınırlama (nüfusa göre, mesafeye göre, uzmanlık durumuna göre) getirilmezse bu artış devam edecektir. 81 ilimizden yaklaşık 15’nde AVM bulunmamaktadır. Örneğin Kırklareli ve Karabük gibi küçük illerde bile ikişer AVM bulunduğu görülmektedir. Günümüzde AVM’ler tüketim, eğlence, vakit geçirme gibi ihtiyaçlarımızı gidermenin vazgeçilmez yerleri haline geldi. Özellikle tatil günleri, bayramlar, indirim günleri veya misafir ağırlama, sosyal etkinlik yapma (çeşitli gösteriler ve sanatsal etkinlikler, konserler, kadınların altın günü dahil) gibi yoğun insan giriş ve çıkışının yaşandığı yerler oluştu. Pandemi döneminde bir duraklama ve giriş sayısında azalma olmakla birlikte son üç yılda AVM lere giren çıkan insan sayısının iki buçuk milyar sayısını geçtiği de bilinmektedir.
AVM’lerin fiziksel yapıları bulundukları bölgelere göre de değişiklik göstermiştir. Çok katlı tek bina veya bina kompleksinden, geniş alana yayılmış çoklu ayrı binalar halinde yapılaşmalar, kapalı ve açık otoparklar AVM’lerin çevresinde oluşmuştur. Araç girişi ve çıkışı,insan girişi ve çıkışı, malzeme girişi ve çıkışı gibi her biri kendine göre özellikleri olan kapılarda yoğun trafik yaşanmaya başlanmıştır. Bu kapılarda sadece elektronik güvenlik sistemleri tesis edildiği gibi sadece insanlı güvenlik veya her ikisinin de karma olarak kullanıldığı görülmektedir. Bu kadar çok sayıda AVM’nin olması, belirli günlerde ziyaretçi yoğunluğunun yaşanması, özellikle terör eylemlerine maruz kalma olasılığının yükselmesine, hırsızlık, kapkaç, sarkıntılık, taciz, trafik kazası, çocuk kaçırılması ve kaybolması, kadına şiddet, sarhoşluk ve aşırı davranışlar, düşme-kayma, intihar girişimi, yangın, elektrik tesisatı veya yürüyen merdivenden kaynaklanan kazalar, otomatik kapı kazaları gibi olaylara yönelik önlemlerinde daha dikkatli ve titiz alınmasını ön plana çıkarmıştır. Ayrıca Covid-19 salgını da AVM’lerin toplu bulunulan yerler olması nedeniyle buraların riskli yerler kategorisine alınmasına neden olmuş ve faaliyetlerini önemli ölçüde etkilemiştir. Salgından ilk ve en çok etkilenen meslek grubu olarak sağlıkçılarla birlikte Özel güvenlik görevlileri olmuştur. Ne yazık ki salgınla ilgili elimizde sağlıklı bir veri yoktur. Covid-19’dan etkilenen ÖGG sayısı nedir? Hayatını kaybeden ÖGG var mıdır varsa kaç kişidir. Elimizde bu rakamlar yok.
AVM’lerin güvenliği özel güvenlik görevlileri tarafından sağlanmakta, bu ya bir özel güvenlik firması marifetiyle ya da AVM yönetiminin kendi sahip olduğu özel güvenlik ekibiyle yapılmaktadır. Hangi yöntem olursa olsun geçerli olan aynı yasa, yönetmelik ve genelgelerdir. AVM’lerde görevli ÖGG’lilerinin amacı buralara gelen ziyaretçilerin (eğlenmek, dinlenmek, hoşça vakit geçirmek, misafir ağırlamak, yemek-içmek, alışveriş yapmak için gelenler) buralarda ki zamanlarını tam bir güvenlik içinde geçirmelerini sağlamaya çalışmaktır. Dolayısıyla sürekli hareket halinde olan bir ortamda her türlü olumsuzluğa karşı dikkatli, uyanık ve tetikte olmak, olumsuz durumların ortaya çıkmasına izin vermemek için üst düzeyde çaba göstermek, proaktif kişilik sergilemek durumundadır. Ancak buraya gelen ziyaretçiler ve hizmet veren işletmeler (AVM Yönetimleri de dahil) hem ortamın güvenli olmasını hem de güvenlik önlemlerinin çok sıkı olmamasını istemektedirler. Bu anlayış ziyaretçilerin sıkı güvenlik önlemi olan AVM’leri tercih etmeyeceği, rahatsız olacağı dolayısıyla müşteri kaybı yaşanacağı anlayışını doğurmakta ve güvenlik zaafiyeti göz ardı edilmektedir… Bu durum özel güvenlik firmalarının ve ÖGG’lilerinin rol-görev çatışması yaşamasına neden olmaktadır. Çalışma sürelerinin uzunluğu, yoğun iş yükü, yapılan işin öneminin anlaşılamaması ve yaşanan bu çatışma ÖG personelini kısa sürede yıpratmakta ve başka alanlarda iş aramalarına neden olmaktadır.
AVM’lerinde risk analizi yapılmadan (bina inşasına başlarken yapılmalı ve güvenlik tedbirleri ilk aşamadan başlamalı) güvenlik uygulamasına geçildiği için ihtiyaca uygun olmayan yani bazen aşırıya kaçan, bazen de yetersiz kalan tedbirler alınmaktadır. Bir standartlık yoktur.
Yaya ve araç giriş noktalarındaki kontrollardan, silah taşıyan (izinli ve ruhsatlı) kişilerin girişine, otoparkların paralı olup olmamasından, emanetçilik uygulamalarına değin birçok konuda uygulama birlikteliği bulunmamaktadır. Yan yana iki AVM’de bile farklı güvenlik sistemleri, farklı uygulamalar görülebilmekte bu da zihinlerde çelişki yaratmakta, güvenliğe olan güveni sarsmaktadır.
AVM güvenlik kadrolarının başarılı olabilmeleri; koordinasyon, dikkat, süreklilik, iyi yetişmiş ara yöneticilerle sevk ve idare, modernize edilmiş teçhizatın kullanılması, risk analizi yapılarak iyi projelendirilmiş kamera sistemlerinin yerleştirilmesi ve yetişmiş operatörlerin bulunması ve güncel, tekrarlanan hizmet içi eğitim çalışmalarının (acil durum tatbikatları dahil) yapılmasına bağlıdır. Ayrıca özel güvenlik personeli her ne kadar bulunduğu bölgedeki polis merkezi idari amirliğine bağlı olsa da özel güvenlik personeli alışveriş merkezi yönetiminin emrinde olacak şekilde görevlendirilmekte, asli görevi güvenlik ve emniyet tedbirsizliklerini önceden tespit etmek suretiyle tehlikeyi bertaraf etmesi gerekirken sadece ticari zihniyeti ile görev yapmaya zorlanmaktadır. Asıl görevi güvenlik ve emniyet tedbirlerini almak suretiyle müşterilerin güven içinde alışverişlerini yapmalarını sağlamak ikinci plana bırakılmaktadır.
“Hangi yöntem olursa olsun geçerli olan aynı yasa, yönetmelik ve genelgelerdir.”
5188 Sayılı Yasanın madde 7 ye göre yetki ve sorumlulukları belirlenmiş olan Özel Güvenlik Görevlileri, Görev Alanlarında Bir Suçla Karşılaştıklarında; Suça El Koymak, Suçun Devamını Önlemek, Sanığı Tespit Ve Yakalama İle Olay Yerini Ve Suç Delillerini Muhafaza Ederek Genel Kolluk Kuvvetine Teslim Etmekle Yetkili Ve Görevlidir .(5188 S.K Yönt. Md 16)
Alışveriş merkezi genelinde yaşanan risk ve tehlikeler;
a. Giriş kapıları ve döner kapılar;
Alışveriş merkezlerinin kapısında bulunan otomatik açılır kapılarda şeffaf olduğunu gösterir ibarelerin bulunmaması ve misafirlerin fark etmemeleri sonucu, kaza ve yaralanma olasılıkları mevcuttur ve bu tür kazalar yaşanmaktadır.
Döner kapılarda uzuv sıkışmasını önlemek amaçlı açıklıkların kapatılması da önemlidir, özellikle küçük yaşta çocukların kontrolsüz bırakılmaları sonucu bu tür sıkışmalara ve kapı çarpmalarına maruz kalabilmektedirler.
Misafir yoğunluğu yaşanan gün ve saatlerde meydana gelen kapı arızaları hem kapılarda birikmeye neden olmakta hem kontrolü zorlaştırmakta ve misafirlerle ÖGG’leri arasında gereksiz tartışmalara neden olmaktadır.
Covid-19 salgını nedeniyle girişlerde yapılan HES kodu sorgulaması, ateş ölçümü buralarda görev yapan personelin iş yükünü birkaç kat artırmış ancak personel sayısı yeterince arttırılmamıştır. Yine bu durum uzun kuyruklara ve gereksiz sürtüşmelere neden olmaktadır.
b. X – Ray cihazları;
Girişlerde bulunan bir diğer tehlike ise X-Ray cihazlarının kalibrasyonu ve radyasyon seviyelerinin düzenli periyotlarda kontrol edilmemesidir. Sonuçları radyasyonun insan sağlığı üzerindeki uzun sürelerde ortaya çıkan etkileri gereği, ziyaretçilerin ve bu bölgelerde düzenli olarak dinlendirilmeden hizmet veren güvenlik görevlilerinin sağlığını ciddi şekilde tehdit etmektedir.
X-Ray cihazındaki görevli personelin aynı anda duyarlı kapı geçiş kontrollerini yapması güvenlik zafiyetinin başlıca ana sebeplerini oluşturmaktadır.
X- Ray cihazı ve duyarlı kapılarda görev yapan personel ayrı ve 2 (iki) özel güvenlik personelinden oluşmalıdır. Bir personel X- Ray cihazında kontrolü sağlarken diğer personel duyarlı kapıdan yaya geçiş yapan müşteri ve ziyaretçi kontrolünü sağlanması gerekir.
c. Yürüyen Merdivenler;
Özellikle bebek arabalı ve tekerlekli sandalyeli ziyaretçilerin alışveriş merkezi işaretlemelerinin doğru yere yapılmaması ve yetersiz olması sonucu, asansörleri bulamamaları, yürüyen merdivenleri kullanmak zorunda kalmaları sayabileceğimiz sorunları oluşturmaktadır.
Elektromekanik taşıyıcılar (asansör, yürüyen merdiven ve bantlar) alışveriş merkezi çatısı altında bulunan yüksek risk seviyesine sahip noktaların başında gelmektedir.
Yürüyen merdiven, yürüyen bant ve asansörlerin gerekli bakım ve periyodik kontrol çalışmalarının düzenli olarak yapılmaması ve neticesinde yaşanabilecek uzuv kayıplı hatta ölümlü kazaların yaşanmasını oluşturmaktadır.
d. Otopark Girişleri;
Alışveriş Merkezine araçla gelen müşteri ve ziyaretçiler otopark girişlerinde yaşanan yoğunluk nedeniyle yetersiz sayıda olan özel güvenlik personelince araç kontrolleri tam olarak sağlanamamaktadır.
Araç bagaj kontrolleri sağlıklı bir şekilde yapılmak istendiğinde, başta müşteriler olmak üzere Alışveriş Merkezi Yönetimi müşteri memnuniyetsizliği nedeniyle özel güvenlik personelinin görevini yapması engellenmektedir. Amaca hizmet etmeyen ve sadece bagaj kontrolü yapılıyormuş görüntüsü vermek için bagaj açtırılıp kapatılmakta ve bu durum daha çok güvensizlik doğurmaktadır.
Otoparklarda meydana gelen suçların oluşumunda ise aynı yönetim özel güvenlik personeli görevini yapmamıştır şeklindeki beyanı ile sorumluluktan kaçınmaktadırlar. Kapalı otopark kısmında ki mevcut su giderlerinin yeteri şekilde izole edilememesi sonucu devamlı yağmur suyu su gider sistemlerindeki sık sık meydana gelen tıkanıkla zeminlerin kaygan duruma geldiği görülmektedir.
Otopark zeminlerinin özellikle yağmurlu havalarda ıslak olması sebebiyle araçların kaydığı ve kaza yaptığı görülmektedir. Kapalı otopark girişlerinde özel güvenlik personeli tasarruf amacıyla görev yaptırılmamaktadır. Otopark içerisinde olası sabotaj ve hırsızlık vs gibi güvenliği tehdit eden müessir olayların önüne geçilebilmesi için özel güvenlik personeli giriş- çıkış yapan araçları ve araç bagajlarını
kontrol etmesi gerekir. Otopark bölgesinin yeterli aydınlatma ve güvenlik kontrol kameraların yetersizliği, güvenlik riskini artırmakla birlikte kısa surede müdahale imkânı vermemektedir.
e. Alışveriş Merkezinde yaşanan diğer risk ve tehlikeler
Acil durum planları ve alışveriş merkezi koruma planlarının belirli tarih ve periyotlarda yapılması gereken tatbikatlarının müşteri kaybı olur düşüncesiyle yapılmamaktadır. Acil durum planları ve koruma planlarında ki görevli personel listelerinin güncellenmesindeki eksiklikler nedeniyle olası olaylara müdahalede zafiyet yaşandığı görülmektedir. AVM yönetimleri, müşteri kaybını engellemek adına alınması gereken emniyet tedbirlerini uygulamamaktadır. Toplu yaşam alanı olan bu merkezlerin müşteri kaybı olur zihniyeti ile muhtemel sabotaj ve saldırılara açık hale getirilmektedir. İşletmelerin arka koridorlarında bulunan tahliye amaçlı yapılan acil durum koridorları işletmelerin depo olarak kullanmalarına izin verilmesiyle muhtemel bir yangın veya sabotaj anında AVM’nin tahliyesine imkân vermemektedir. Tahliye amaçlı yapılan acil durum kapılarının kilitli durumda bırakılması olası yangın, sabotaj ve saldırılarda ziyaretçilerin tahliyesine imkân vermemektedir.
Mal kabul bölgelerinde yeterli sayıda özel güvenlik personeli ve ekipmanlarının bulundurulmaması nedeniyle Alışveriş merkezine giriş çıkış yapan ürünlerin kontrolü sağlıklı yapılamamaktadır.
Alışveriş merkezi güvenlik kontrolünü sağlayan teçhizat ve ekipmanların arıza durumunda yeterli teknik müdahale personelin yetersizliği arızanın uzun sürede giderilmesi güvenlik riskini artırmaktadır.
f. Hijyen
AVM’lerde faaliyet gösteren yiyecek içecek işletmelerinde çalışan personelin periyodik sağlık portör muayenelerin sistemli ve periyodik bir şekilde yapılması ve bunun da AVM yönetimlerince sıkı şekilde denetlenmesi gereklidir. Ayrıca işletmelerin mutfak arkalarındaki koridorlarda hijyene önem verilmemesi sağlığı ciddi bir şekilde tehdit etmektedir. Yeterli denetimlerin yapılmaması nedeniyle özellikle gıda zehirlenmelerin yaşandığı görülmektedir.
Ortak kullanım alanı olan bölgelerin (özellikle WC, bebek bakım odaları) yeterli seviyede dezenfekte edilmemesi nedeniyle sağlık sorunları görülmektedir.
Temizlik malzemelerinin bölgede kullanım kontrolünün AVM yönetimince yapılmaması, bu kontrolün özel güvenlik devriye görevlilerine yaptırılması asıl görevi güvenlik tedbirlerinin kontrolünü sağlamak olan devriyelerin görevlerini yapmalarını engellemektedir.
Sonuç olarak;
Günümüzde alışveriş merkezleri teknolojinin getirdiği yenilikler ile birçok farklı kitleye bir arada hizmet etmekte ve şehirleşme ile birlikte insanlar zamanının büyük bir kısmını bu alanlarda geçirmektedir. Alışveriş merkezlerinin kapalı alan olmasıyla birlikte içerisinde yer alan restoran, kafe, sinema, büyük marketler, mağazalar, tiyatrolar, oyun alanları, yeşil alanlar, sergi, bowling, çocuklar için macera alanları vb. eğlence mekânları ile odak noktası haline gelmiştir.
Alışveriş merkezlerinde güvenli çalışma ve ziyaret ortamı oluşturabilmek için onlarca faktörün gözden geçirilmesi ve tehlikelerin tespit edilmesi gerekmektedir. Tehlikelerin tespiti yapılmalı, alınması gereken önlemler takip ve kontrolü özel güvenlik personelince yapılması gerekir.
Bu nedenle;
- Alışveriş Merkezlerinde görev yapması planlanan özel güvenlik personel miktarında tasarruf nedeni sebep gösterilmek suretiyle indirim yapılması yönetmelikle engellenmelidir.
- Özel güvenlik personelinin yetki ve sorumluluklarının yerine getirilmesi sağlanmalı, alışveriş merkezlerinin yönetimi tarafından müdahale edilmemesi yasa ve yönetmeliklerle güvence altına alınması sağlanmalıdır.
- Özel güvenlik personeli bölgede bulunan polis merkezlerinin amiri emrinde olması sağlanmalı, avm yönetimince özel güvenlik personelinin görevine müdahale etmesi yönetmelik ve yasalarla engellenmelidir.
- AVM’lerdeki işletmelerde çalışan personelin güvenlik araştırmalarının yaptırılmadan işe alınıp çalıştırılmaları ve bu konunun hiç önemsenmemesi olası bir sabotaj, suikast, hırsızlık ve terör olayında zaafiyete neden olabileceği değerlendirilmelidir. AVM Yönetimleri bu konuda bilgilendirilmeli ve yönlendirilmelidir.
- AVM’lerinin yangın müdahale planları, deprem planları, su baskını-sel-afet planları, sabotajlara karşı koyma planları ve tahliye planları yapılmalı, yapıldıysa sık sık kontrol edilmeli, değişiklikler işlenmeli, eklenecek veya çıkarılacak kısımlar güncellenmeli ve bu işlem sürdürülebilir olmalıdır.
“Yan yana iki AVM’de bile farklı güvenlik sistemleri, farklı uygulamalar görülebilmekte bu da zihinlerde çelişki yaratmakta.”
