Yangın algılama ve alarm sistemleri

“Yangın algılama ve alarm sistemi duman, alev, parlama, gibi etkenleri tespit ederek can ve mal güvenliği için insanları uyaran, güvenli şekil ve sürede insanların tahliye edilip güvenli alana ulaşılmasını amaçlayan sistemdir.”

Gelişen teknoloji ile birlikte yaşadığımız, çalıştığımız, ürettiğimiz alanlar ve binalar her geçen gün daha da karmaşıklaşıp büyüyor. Bu büyüme son yüz yılda çok daha hızlı gerçekleştiğinden yaşam ve mal kaybı için dünyanın var oluşundan beri tehdit olan yangınlardan korunmak için sürekli yeni sistemler geliştirilmesi, geliştirilen ve uygulanan sistemlerin standartlar doğrultusunda denetim altında tutulması önem arz ediyor. Bu amaçla yangın algılama ve alarm sistemleri, kullanımı gittikçe artan ve teknoloji ile gelişen bir alan.

Yangın algılama ve alarm sistemi duman, alev, parlama, gibi etkenleri tespit ederek can ve mal güvenliği için insanları uyaran, güvenli şekil ve sürede insanların tahliye edilip güvenli alana ulaşılmasını amaçlayan sistemdir. Yangın algılama ve alarm sistemleri çeşitli dedektörler, sistemi el ile aktif etmeye yarayan butonlar, uyarı amaçlı ışık, siren gibi ekipmanları barındıran sistemlerdir. Güvenli tahliye için binalarda bulunan havalandırma, asansör, patlayıcı gaz, elektrik ile kilitlenmiş kapılar, acil anons sistemleri gibi ekipmanların kumandaları yangın durumunda bu sistem üzerinden otomatik olarak kumanda edilir.

Tasarım
Yangın algılama ve alarm sistemleri yerel yönetmelikler doğrultusunda ve bu yönetmeliklerin yönlendirdiği standartlar doğrultusunda tasarlanmakta, üretilmekte ve uygulanmaktadır. Dünyada yaygın olarak kullanılan tasarım standartları EN 54- 14 ve NFPA-72 standartlarıdır. Ülkemizde uygulanması gereken tasarım standardı “Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik”de belirtildiği üzere TS EN 54-14’dür. Bu standartta ekipman yerleşimleri, sistem çalışma prensipleri, yangın bölgeleri, tesisat hakkında detaylı bilgiler verilmekte ve yönetmelikte aksi belirtilmediği sürece bu standartta belirtilen kriterlere uyum sağlanmalıdır.

Sistem Çeşitleri
Temel olarak konvansiyonel ve adresli olarak tabir edilen iki sistem mevcuttur. Adresli sistemlerde her algılayıcı ekipmanın ayrı bir adresi bulunmakta, alarm oluşması durumunda alarm kaynağının tam konumu bilinmektedir. Konvansiyonel sistemlerde hat bazlı olarak alarm algılanmakta olup alarmın geldiği ekipman değil, bağlı olduğu hatta alarm olduğu tespit edilebilir.
Tasarım standardı dikkate alındığında iki sistem de kullanılabilir ancak gelişen teknoloji ile beraber adresli sistemlerin maliyetleri düşmüş, kullanımı yaygınlaşmış, konvansiyonel sistemler daha az kullanılır hale gelmiştir.

Adresli sistemlerde algılama ekipmanları çevrim denilen hatlar ile seri ve tam çevrim oluşturacak şekilde panele bağlanır. Panel yapısına göre tek panele farklı sayıda çevrim hattı bağlanabilmekte, panel kapasitesine veya bina yapısına göre ilave paneller kullanılarak modüler şekilde sistem büyütülebilmektedir. Yangın alarm panelleri ve tekrarlama panelleri yangın dayanımlı bir hat üzerinden haberleşmelidir. Yangın algılama ve alarm sistemi panellerinin bu yapısı, grafik izleme yazılımları ile görselleştirilebilir, internet vasıtası ile buluta çıkartılabilir, açık protokoller ile bina otomasyonu gibi diğer sistemler ile haberleştirilebilir, yerel ve uzaktan sistem takibi sağlanabilir. Büyük ve dağıtılmış mimarilerde bu işlevler oldukça faydalı olmaktadır.

Saha Ekipmanları, Algılama ve Uyarı Ekipmanları
Sistemde manuel algılama için butonlar, otomatik algılama için dedektörler kullanılmaktadır. Kullanılan butonların yerleşimi yönetmelik ve standartta belirtilen kriterlere göre yapılmalıdır.

Sistemde kullanım yeri ve amacına yönelik birçok farklı otomatik algılama ekipmanı yani dedektör bulunmaktadır. Bir tablo olarak özetlemek gerekir ise:

Noktasal Tip Dedektörler
Noktasal dedektörler kullanımı en yaygın olan otomatik algılama ekipmanlarıdır. Konut binalarından endüstriyel tesislere, alış veriş merkezlerinden hastanelere bir çok mahalde kullanılmaktadır. Temel yerleşim kriteri olarak uygulanabilen her noktada duman dedektörü kullanılması, kirlilik, ani sıcaklık değişimi, buhar vb. sebepler ile kullanılamadığında sıcaklık dedektörü kullanılması tercih edilir. Elektrik odaları, teknik mahaller gibi daha riskli mekanlarda hem sıcaklık hem duman sensörü bulunan kombine dedektörler kullanılabilir. Gelişmiş sistemlerde kombine dedektörler sıcaklık ve duman kriterlerinin değişimini hesaba katarak daha erken algılama yapılmasına olanak sağlamakta, sistemden sıcaklık ve duman hassasiyetleri önceden belirlenen takvim bilgilerine göre otomatik olarak değişimi sağlanarak hatalı alarm gibi yanıltıcı etkilerin önüne geçilebilmektedir.
İleri teknoloji ürünlerinde kombine dedektörler yoğuşma, sigara dumanı, kirlilik gibi kriterleri ayırt etme yeteneğine sahiptirler.

Işın Tipi Duman Dedektörleri
Beam dedektöler; endüstriyel depo, üretim alanları, fabrikalar, enerji üretim tesisleri, fuar ve sergi alanları, konferans salonları, alışveriş merkezlerindeki atrium ve foodcourd alanları, spor salonları, hava limanları, uçak hangarları, müze ve tarihi yapılar gibi, dumanın algılanmadan önce geniş bir alana yayıldığı yüksek tavanlı ve geniş mekanlarda kullanılmak üzere tasarlanmış duman algılama sistemidir.

Çalışma Prensibi
Işın tipi duman dedektörü, alıcı ve vericiden oluşmaktadır. Çalışma prensibi olarak, vericiden çıkan kızılötesi ışığın engellenmesi prensibine dayanmaktadır.
Alıcı, sistemin kurulum aşamasında üzerine düşen ışık miktarını referans almaktadır. Çalışma durumunda alıcı, ışık miktarındaki azalmayı sürekli referans değerle karşılaştırarak ışığın engellenme yüzdesini bulur.
Vericiden çıkan kızılötesi ışın normalde hiçbir engele takılmadan alıcı üzerine düşer. Yangın esnasında çıkan dumanın, alıcı üzerine düşen ışın miktarını azaltması sonucunda dedektör yangın alarmı verir.
Alarm eşiği üreticiye göre değişmekle birlikte 12%, 25%, 35%, and 50% gibi farklı alarm seviyelerinde hassasiyet ayarı yapılabilmektedir.
Alıcı ve verici arasındaki mesafe üretici sınırlarına göre değişiklik göstermektedir. (5-100 metre arası)

OSID Dedektörler
OSID duman dedektörü ışın tipi duman dedektörlerinden farklı olarak hem IR+UV çift dalga boyu kullanmakta hem de video imaging teknolojisi ile CMOS sensörü üzerinden hacimsel görüntüleme metodu ile dumanı algılamaktadır. OSID, kameralarda da kullanılan CMOS görüntüleme sensörüyle standart ışın tipi duman dedektörlerin sağlayamadığı üç boyutlu algılama yapabilmekte ve çok kararlı bir performans sunmaktadır. Hacimsel görüntüleme metodu kullandığından Imager ile Emitter in tek bir hizada olmasına gerek yoktur. Bu sayede binada oluşabilecek vibrasyon v.b. sebeplerle alıcı veya verici konumundaki değişimler sistemin çalışmasını etkilemez, hatalı uyarılar oluşturmamaktadır.
Işın tipi duman dedektörleri bir çizgi şeklinde IR ışık azalmasına bakarak duman algılaması yapmaktadır. Özellikle bu sebeple toz partikülleri, yansıma veya alıcı-verici arasına cisim girmesi sebepleriyle hatalı alarm bilgileri sıklıkla karşılaşılmaktadır. OSID duman dedektörlerinde ise IR+UV çift dalga boyu kullanılarak algılama yapılmaktadır. IR ve UV dalga boylarında iki farklı ışınla yapılan lineer duman algılaması, duman partiküllerini toz parçacıklarından ve daha büyük kütlelerden ayırt ederek pratikte hatalı alarmları ortadan kaldırmaktadır.
OSID, normal ışın dedektörlerinden çok daha hızlı ve kolay montaj ve ayarlama özellikleri sunmaktadır.

Çalışma Prensibi
Alıcıya ulaşan UV ışını miktarı IR’ye oranla daha fazla azalıyorsa ortamda küçük partikül (muhtemelen duman) vardır. Alarm oluşur.
Alıcıya ulaşan hem UV ışını hem de IR ışını miktarı azalıyorsa ortamda büyük partikül (muhtemelen toz) vardır. Hata oluşur. Alıcıya hem UV hem de IR ışını ulaşmazsa hata oluşur. (Vinç vb. cisimlerin girmesi durumu ya da verici arızası) Emitter -UV/IR ışık veren bir LED Imager-Lens ile ışığı üzerinde toplayan bir CMOS devresi