Davranış psikolojisi çerçevesinde risk yönetimi
Güvenlikte risk analizi farklı iş kollarında (otelcilik sektörü, enerji sektörü gibi) farklı şekilde uygulansa da, temelde olaylara dayanan risk analizi ve tesisin bulunduğu yere bağlı risk analizinin toplamı olarak değerlendirilebilir.
Günümüzde özel güvenlik sadece kolluk kuvvetlerine yardımcı olan, dar kapsamlı ve görece teknik konularda sorumluluk alan bir yapı olmaktan çıkmış, yetkisi ve sorumluluğu sürekli genişleyen, her geçen gün daha fazla ve daha kritik alanlarda görev alan, hayatın her alanında toplumsal yapıyla bütünleşen bir sektör haline geliyor. Bu değişim ve gelişim sürecinde, başta üniversiteler ve stadyumlar olmak üzere toplumsal olaylara daha fazla angaje olan özel güvenlik elemanlarının toplumsal davranış psikolojisi ve kalabalık yönetimi gibi konularda belli bir standartta eğitim almaları büyük önem kazanıyor.
Kalabalık yönetimi
Kalabalık yönetiminde ilk adım bir arada duran kitlenin grup olup olmadığı, bir grup psikolojisiyle davranıp davranmadığının anlaşılmasından geçiyor. Tanımlayacak olursak grup; Birbirleri ile ilişkide bulunan, birbirlerinin varlığını dikkate alan ve aralarındaki bazı ortak yönlerin farkında olan birden fazla insandır diyebiliriz.
Grupların;
- Ortak bir amaçları vardır.
- Kendi aralarında etkileşim vardır.
- Liderleri vardır.
Örnek verecek olursak, hayvanat bahçesinde aslan kafesine bakan insanlar grup değil, seyirci kalabalık özelliği taşırlar. Ancak, aslanın kafesten bir an için çıktığını ve bu insanların aslandan kurtulmak için yakındaki bir büfeye sığındıklarını düşünelim. Bu durumda bu seyirci durumundaki kalabalık bir grup oluşturmuş olur. Çünkü kalabalıktaki her birey ortak bir korku duygusundan kaynaklanan motivasyonla kurtulmak için bir arada hareket etmeye başlamış olur. Büyük ihtimalle de bu grup aslandan kurtulmaya çalışırken, grup içinde öne çıkan kişi ya da kişilerin (lider) telkin ve yönlendirmeleriyle ortak önlemler alır.
- Hepsi ortak bir korkunun farkındalar
- Kurtulmak için birlikte hareket ederler
- Bir kişinin yönlendirmeleri( lider) ile ortak önlemler alırlar
Buradan yola çıkarak grup dinamiğine gelecek olursak;
Grup dinamiği, grup içinde çalışmakta olan, grubun veya grup üyelerinin davranışlarını belirleyen etkenler, grup içi enerjidir. Yani grup içinde her bireyin davranışı veya davranışları, örgütlenmeleridir.
Grup dinamiği aktif, hareket halinde ve canlılık ifade eder ve
- nsanların hangi amaçla bir araya geldiklerin,
- Toplumsal grupların nasıl oluştuğunu
- Grup içerisindeki bireylerin psikolojisini, birbirlerini ve grup davranışına nasıl etkilediklerini
- Bir bireyin yalnızken yapmadığı davranışları, topluluk içinde neden rahatça yaptığını
- Bu insanların bir arada grup normunu nasıl oluşturduğunu
- Grup içinde nasıl bir duygusal dinamiğin oluştuğunu, taşkın ve yıkıcı davranışların ortaya çıkma potansiyelinin nasıl yükseldiğini
- Grubun dışarıdan gelebilecek bir etkiye karşı nasıl kontrol edilemez bir tepki ortaya koyduğunu gösterir.
Güvenlik personelinin yukarıdaki maddelerde kategorize edilmiş durumları karşı karşıya kaldıkları olaylarda çözümlemesi, grubun davranışına göre doğru tedbirleri alması ve bilgilerinin ışığında kontrolü elde tutması gerekir.
Davranış ve kolektif davranışlar
Toplumsal davranış ve kalabalık yönetimi konularından bahsederken insan davranışlarına da değinmek gerekir. İnsan davranışları doğuştan ve sonradan kazanılan davranışlar olarak kabaca ikiye ayrılabilir. Bu yazının alanına giren sonradan kazanılan davranışlar, etkileşim ve yaşantı yoluyla ortaya çıkar ve verili toplumun kültürel birikimi ve normlarının etkisiyle veya bunlara tepkisel bir tutumla şekillenirler. Ana konumuz olan toplumsal davranış psikolojisinin yaratıcı unsuru olan kolektif davranışlar ise çok sayıda kişinin ya da grubun aktif olarak katıldığı ve karşılıklı olarak etkileşimde bulunduğu toplumsal durumlarda ortaya çıkan davranışlardır.
Kolektif davranış şekilleri basitçe şu şekilde kategorize edilebilir:
1. Söylentiler: İnsanlar arasında hızlı bir şekilde yayılan ve doğru olup olmadığı belli olmayan bilgi kırıntılarıdır. Ekonomik koşulların kötü gitmesi, resmi kaynakların haberlerine inanılmaması gibi durumlarda yaygın olarak görülürler.
2. Modalar ve hevesler:
- Moda: Uzun sürelidir, yaygın olarak görülür.
- Heves: Kısa sürelidir. Belirli kesim tarafından kabul edilir.
1. Çılgınlıklar: Arsa fiyatlarının aniden çıkması, doların fırlaması gibi durumlarda hayatın olağan akışına aykırı şekilde gösterilen yoğun ilgi veya tepkilerdir.
2. Kitle histerisi: Bir salgın hastalık durumunda veya toplumsal vicdanı derinden yaralayacak bir olay karşısında gösterilen taşkın reaksiyonlardır.
Panik: Kabaca, kurtuluşun tek bir yolu olduğu ve o yolun da kapalı olduğuna inanmaktır. Yangın anında çıkış yollarının kapalı olduğunu düşünerek en üst kattan atlamak bu ruh haline örnek verilebilir.
Kolektif davranışların nedenleri
Kolektif davranışların ortaya çıkışını hazırlayan ya da bu davranışların daha yaygın bir şekilde görülmesini sağlayan bazı koşullar vardır. Bu koşullar;
1. Normlar ve geleneklerin yokluğu veya zayıflığı,
2. Belirsiz durumların bir türlü açığa kavuşmaması,
3. Toplumda yeni bakış açılarının oluşması ve bu bakış açılarının toplumsal yeniliklere kapı aralaması (eğitim seviyesinin yükselmesine paralel olarak toplumda daha fazla demokratik reform talebinin yükselmesi)
Kolektif davranışların özellikleri
Kolektif davranışların temel özelliklerini dört başlık altında toplayabiliriz:
1. Yapılanmamıştır ve beklentilere göre şekil alır.
2. Bilinç söz konusu değildir yani daha çok tepkiseldir.
3. Grup bağlılığı geçici olarak oldukça yüksektir.
4. Anlık-aniden davranış gösterir.
Kolektif davranışların sonuçları:
Kolektif davranışlar hangi aşamada sönümlenirse sönümlensinler toplumsal yapı üzerinde az veya çok bir iz bırakırlar. İnsanlık tarihi, insan medeniyetinin geldiği aşama kolektif davranışların toplum üzerindeki olumlu/olumsuz dönüştürücü etkilerinin sonucudur denilebilir. Bu bağlamda kolektif davranışlar sonucunda;
1. Normlar ve geleneklerin yokluğu veya zayıflığı ortaya çıkar. Toplum yeni yapılanmaya doğru gider. Bu itibarla kitlelerin bu davranış yöntemiyle olumsuz değerlendirdiği durum, olay veya olgulara karşı sesini duyurduğu söylenilebilir.
2. Belirsiz durumların açıklığa kavuşmasına yardım eder.
3. Yeniliklerin, yeni değerlerin, yeni bakış açılarının, yeni kalıpların oluşmasını sağlar. Toplumsal yapının, toplumun ihtiyaçlarına cevap veremediği, toplumsal işleyişin, toplumdaki bireyleri tatmin etmekten uzak olduğu durumlarda kolektif davranışlara daha sık rastlanır. Örneğin mevcut toplumsal gelişimi karşılamaktan uzak bir hukuk sistemi ve kanunların varlığı bu davranışların ortaya çıkışına zemin hazırlar.
Böylesi süreçlerde ortaya çıkan kolektif davranışlar amacının ötesine geçip şiddet içeren yıkıcı eylemlere dönüşebileceği gibi, siyasi partiler, sendikalar veya sivil toplum kuruluşları üzerinden kendisini ifade ederek toplumsal gelişmeye katkı da sağlayabilir.
Kolektif davranışların önkoşulları bu davranışların ortaya çıkması için mevcut yapıdan kaynaklı koşulların oluşması ya da savaş,