DÜNYA DENİZCİLİĞİNDE BİR DÖNÜM NOKTASI (ISPS CODE)

Dünyanın tüm dikkatini çeken en önemli deniz facialarında biri olan Titanik Gemisinin batışı 1912 yılının 14 Nisanını 15 Nisan’a bağlayan gece gerçekleşti. Neden ve niçinleri ile birçok kez gündeme gelen bu facia denizciler için ayrı bir önem oluşturuyordu.

Bu facia denizde seyir yapan gemilerin seyir ve can emniyetini gündeme getirerek neredeyse tüm dünya ülkelerinin ortak kabulü ile bir sözleşmesinin doğmasına vesile oluyordu. Genellikle ticari gemilerin güvenliğine ilişkin tüm uluslararası anlaşmaların en önemlisi olarak kabul edilen SOLAS (Safety Of Life At SeaDenizde Can Emniyeti)’nin İlk versiyonu işte bu felakete tepki olarak 1914’tekabul edildi. İkincisi 1929’da, üçüncüsü 1948’de ve dördüncüsü 1960’ta kabul edildi. Günümüzde 1974 versiyonu, Bugün yürürlükte olan Sözleşme, zaman zaman değiştirilmiş şekliyle de olsa SOLAS-74 olarak anılmaktadır.
Bu arada 1948 yılında önce IMCO sonradan da IMO (Uluslararası Denizcilik Örgütü) olarak anılan birleşmiş milletler teşkilatının kurulduğunu ve bu organizasyonun çatısı altında oluşturulan MSC (Marine Safety Comitte-Deniz Emniyet Komitesi)nin SOLAS ait değişme ve düzeltmelerini yaptığını hatırlatmakta fayda var. SOLAS ilk yıllarından bu yana gelişen şartlara ve olaylara göre birçok kez değişme ve düzeltmeye uğrayarak günümüzde 14 bölümden oluşan ve dev bir kurallar manzumesi olarak dünya denizlerindeki emniyet ve düzeni sağlayan bir kurallar manzumesini oluşturmaktadır.
SOLAS’a eklenen ilavelerden en önemlilerinden biri de hepimizin hatırladığı ve meydana geldikten sonra nerede ise tüm dünya düzeninin değiştiği 11 Eylül 2001 İkiz kuleler saldırısıdır.
Tesadüf budur ki olayın meydana geldiği 11 Eylül 2001 tarihinde meydana gelen trajik olayların hemen ardından, Kasım 2001’de yapılan IMO’nun 22. Genel Kurul Toplantısında, Aralık 2002’de gerçekleştirilecek Uluslararası Denizde Can Güvenliği Anlaşması (SOLAS)a Taraf Olan Devletler Konferansı’nda (Deniz Güvenliği konulu Diplomatik Konferans olarak bilinmektedir) kabul edilmek üzere gemi ve liman tesislerinin güvenliği ile ilgili yeni önlemlerin geliştirilmesi konusunda oybirliği ile anlaşmaya varılmıştır. Diplomatik Konferans hazırlığı ise Örgütün danışmanlığında Üye Devletler, Hükümetler arası Örgütler ve Sivil Toplum Kuruluşları (NGOs) tarafından ibraz edilecek sunumlar temel alınarak Örgüt’ün Deniz Emniyet Komitesine (MSC) havale edilmiştir.

Çalışmalar süresince;

• Otomatik Tanımlama Sistemleri’ne (Automatic Identification Systems) uyması için hızlandıracak değişiklikler,
• SOLAS 74 Bölüm XI-2’de Gemi Kimlik Numarası’nın (Ship Identification Number) verilmesi,
• Sürekli Özet Kayıt’ın (Continuous Synopsis Record) taşınmasını kapsayan yeni kurallar,
• SOLAS 74’ün liman tesislerini kapsayacak şekilde genişletilmesi kabul edilmiştir.

Çalışmalar yapılırken Uluslararası STCW Anlaşması 1978 (International Convention on Standards of Training, Certification and Watchkeeping for Seafarers, 1978), ISM Kodu ve uyumlu sörvey ve belgelendirme sistemi hükümlerine uygunluğunu sağlamak için gerekli dikkat sarfedilmiştir.
Neticede gemi personeli, liman personeli, yolcular, ilgili yük, gemi ve liman yönetimi ve güvenlikle ilgili sorumluluklara sahip Ulusal ve Yerel Makamlara ait kişiler de dahil olmak üzere, gemileri ve liman tesislerini kapsayan ve bunları kullanan her türlü birim arasında sürekli, etkin iş birliğini ve anlayışı sağlayan ISPS Code (Uluslar arası Gemi ve Liman Tesisi Güvenliği Kodu) oluşturulmuştur.

SOLAS-74 Konvansiyonunun XI-2 kısmına ithal edilen ve taraf olan ülkelerde IMO tarafından alınan kararlar çerçevesinde, gemilerle birlikte liman tesisleri de dahil olmak üzere, deniz güvenliğine yönelik ISPS Kod’un uygulanmasına 1 Temmuz 2004 tarihinde başlanmıştır.

ISPS Kodu; en basit anlamı ile Gemi ve Liman Tesisine Kötü Malzeme ve Kötü insanın (Teröristler ve Teröristlerin kullanabileceği malzeme ve silahların) girişini önlemek olarak tanımlayabiliriz. “Ya da Güvenli Gemi – Güvenli Liman”ın sağlanması şeklinde ifade edebiliriz. Bu çok basit tanımlamadan başlayarak yavaş yavaş detaylara doğru ilerleyelim. ISPS Kod zorunlu hükümleri içeren Bölüm A ve Kılavuz niteliğindeki Bölüm B’den oluşmaktadır. Uluslararası sefer yapan Yolcu Gemileri, 500 GRT ve üstü Yük Gemileri, Mobil Deniz Sondaj Birimleri ile Uluslararası Sefer yapan bu tipteki gemilere hizmet veren Liman Tesisleri ISPS Kod hükümlerine tabidir.
Güvenlik tehditlerini tespit etmek, anlaşmaya Taraf Devletler, Devlet kuruluşları, yerel makamlar ve denizcilik ve liman endüstrileri arasındaki iş birliğini kapsayan uluslararası bir yapı tesis etmek ve sorumlukları belirlemek, Güvenlikle ilgili bilgilerin erken ve etkin bir şekilde toplanmasını ve alışverişini temin etmek, değişen güvenlik seviyelerine uygun hareket edebilmeyi sağlayan plan ve işlemlere sahip olabilmek amacı ile, güvenlik değerlendirmeleri için bir metodoloji sağlamak bu kodun hedeflerini oluşturmaktadır.
ISPS KOD u anlamak için aşağıdaki şemada yer alan temel bilgilere sahip olmamız gerekmektedir.

Şemadan da anlaşılacağı üzere anlaşmaya taraf olan devlet, ISPS in işleyişinden sorumlu esas makamdır. Bunu da doğal olarak ilgili birimlerine yaptıracaktır. Buna belirlenmiş otorite (DA) diyoruz. Ülkemizde Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı bu görevi yürütmektedir. Temel sorumluğu güvenlik seviyelerini belirlemek ve güvenlik olaylarına karşı korunmak için ilgili birimlere kılavuz temin etmektir.
Bu temel doğrultusunda Belirlenmiş Otorite (DA); uygulanabilir güvenlik seviyesinin belirlenmesi, liman tesisi güvenlik değerlendirmesinin onayı ve onaylı değerlendirmeye yapılacak değişiklikler, liman tesisi güvenlik görevlisi atamaya gerek duyulacak liman tesislerinin belirlenmesi, liman tesisi güvenlik planının onaylanması ve onaylı plan üzerinde yapılacak değişiklikler, kontrol ve uygunluk önlemlerinin tatbik edilmesi ve güvenlik görevlendirilmiş için gerekliliklerin tesis edilmesi hususlarını bizzat kendileri gerçekleştirmek zorundadır. Bunun dışında kalan ve kod da belirlenmiş güvenlikle ilgili belirli görevlerini, tanınmış bir güvenlik kuruluşu (RSO)ya havale edebilirler.

Aynı zamanda;

• Güvenlik tehditleriyle ilgili bilgilerin toplanması, değerlendirilmesi ve ilgili akit devletlerle bu tür bilgilerin karşılıklı alışverişini sağlaması,
• Gemiler ve liman tesisleri arasında haberleşmeye yönelik iş birliğinin sürekliliğinin sağlanması,
• Gemilere, liman tesislerine ve bunlara ait sınırlı bölgelere izinsiz girişlerin önlenmesi,
• Silahların, yangına yol açacak malzemelerin ya da patlayıcıların gemilere ve liman tesislerine izinsiz olarak sokulmasının önlenmesi,
• Güvenlik tehditleri ya da güvenlik eylemlerine karşı reaksiyon olarak tehlike alarmı verecek vasıtalar / araçlar temin edilmesi,
• Gemi ve liman tesisi güvenlik planlarının, güvenlik değerlendirmeleri esas alınarak hazırlanmasının sağlanması,
• Güvenlik planları ve prosedürlerine aşinâlık sağlamak üzere eğitim, tâlim ve tatbikatların uygulanmasının sağlanmasından sorumludur.

Taraf Devlet olarak ülkemiz yukarıda belirtilen görevleri yerine getirmek maksadıyla; Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, Liman Başkanlıkları, Tanınmış Güvenlik Kuruluşu (RSO) ve Güvenlik Sorumlularından oluşan bir sistem oluşturmuştur. Konu ile ilgili Yönetmelik ve Talimatlarla işleyişi kusursuz olarak sağlamaktadır. Şimdi gelin bir liman örneğinde ISPS Kod Sertifikasına ulaşılması için gereken aşamaları takip ederek sistemin nasıl işlediğinin anlayalım.

1. AŞAMA (LİMAN TESİSİ GÜVENLİK DEĞERLENDİRMESİ (LTGD)
   ISPS Kod kapsamında değerlendirilen limanların işletmelerince, öncelikli olarak Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş bir Tanınmış Güvenlik Kuruluşuna (RSO) liman tesisinin güvenlik değerlendirmesi hazırlatılarak Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığının onayına sunulması,
2. AŞAMA (LİMAN TESİS GÜVENLİK SORUMLUSU (LTGS) )
   Liman Tesisi Güvenlik Değerlendirmesi onaylanan liman tesisine; ISPS Kod uygulamaları ile koordinasyonundan birinci derecede sorumlu olan ve kriterleri Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığınca belirlenen nitelikte bir kişinin ataması yapılarak Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığının onayına sunulması,
3. AŞAMA (LİMAN TESİS GÜVENLİK PLANI (LTGP))
   Liman Tesisi Güvenlik Planı; Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı tarafından onaylanmış Liman Tesisi Güvenlik Değerlendirmesi çerçevesinde Liman Tesisi Güvenlik Sorumlusu veya Tanınmış Güvenlik Kuruluşu tarafından hazırlanarak Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığının onayına sunulması.
4. AŞAMA (LİMAN TESİSİ GÜVENLİK SERTİFİKASI)
   Güvenlik Değerlendirmesi onaylanan ve yapılan denetleme sonucu, güvenlik alt yapısının yeterli olduğu ve Liman Tesisi Güvenlik Planı ISPS Kod kriterlerine uygunluk sağladığı tespit edilen liman tesislerinin Güvenlik Planı, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığının tarafından onaylanarak bu tesislere 5 yıl süreyle geçerli olan Liman Tesisi Güvenlik Sertifikası düzenlenmesi.
5. AŞAMA (5 YILLIK SÜREÇ)
   5 yıllığına Liman Tesisi Güvenlik Sertifikası düzenlenen uluslararasına açık liman tesislerinde, yılda bir kez olmak üzere ISPS Kod kapsamında periyodik ve habersiz denetimler yapılması,
   5 yıl sonunda, Liman Tesisi Güvenlik Sertifikası geçerliliği dolan liman tesislerinin, Güvenlik Değerlendirmesi ve Güvenlik Planlarını yeniden hazırlatarak Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığının onayına sunmaları. Değerlendirme ve Planın nasıl yapılacağına dair usuller ISPS Kod ve Milli Yönetmelik ve Talimatlarda detaylı olarak anlatılmaktadır.
6. 

ISPS Kodu tam olarak anlayabilmek için diğer bir detayda Güvenlik Seviyesi kavramını anlamaktan geçmektedir. Bir devlet içerisinde sadece kendi gemileri ve limanları olan bir sistem içerisinde çalışılabilecek olsa güvenlik sorunlarını çözmek çok daha basit olurdu. Ancak uluslararası ticarette çoğunlukla farklı bandıralı gemiler farklı ülkelerle ilişki içerisinde olacaktır. Bu sebeple tüm denizcilerin anlayabileceği tehdit derecelerini belirlemek gerekmekte ve farklı güvenlik seviyesine sahip liman ve gemileri arasındaki güvenlik deklarasyonunu esaslara bağlamak ve kendi gemilerimizin yurt dışı limanlardaki davranışları hakkında talimatlar vermek gerekmektedir.

Güvenlik seviyesi 1: Uygun asgari koruyucu güvenlik önlemlerinin her zaman için sürdürüleceği seviye anlamına gelmektedir.
Güvenlik seviyesi 2: Artan bir güvenlik olayı riski sebebi ile belirli bir süre boyunca uygun ilave koruyucu güvenlik önlemlerinin sürdürüleceği seviye anlamına gelmektedir.
Güvenlik seviyesi 3: Kesin hedefi tespit etmek mümkün olmasa dahi, bir güvenlik olayının muhtemel ya da gerçekleşmek üzere olması halinde, kısıtlı bir süre için, daha ileri düzeyde, belirli koruyucu güvenlik önlemlerinin sürdürülmesi anlamına gelmektedir.

Güvenlik Seviyesinin tespiti ve ilan edilmesi Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığının ilgili devlet birimleri ile koordinesi neticesinde tespit ve ilan edilir. Güncel Güvenlik Seviyesi bilgisine Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığının (https://denizcilik. uab.gov.tr/ISPS_ana_sayfa) sayfasından ulaşılabilmektedir. Bir liman tarafından Güvenlik Seviyesinin değiştirilmesini gerektiren bir durum söz konusu olursa LTGS bu talebini Liman Başkanlığına iletmelidir. Ancak hiçbir zaman kendisinin Güvenlik Seviyesini değiştirdiğine dair bir beyanda bulunması mümkün değildir. Kendi inisiyatifi doğrultusunda daha ileri seviyede tedbirler alabilir. Aşağıdaki hususlar için her bir güvenlik seviyesi için ayrı ayrı önlemlerin alınması gereklidir.

• Liman tesisine giriş
• Liman tesisi içindeki kısıtlı alanlar
• Yük elleçlenmesi
• Gemi kumanyasının teslimatı
• Sahipsiz bagajların elleçlenmesi
• Liman tesisi güvenliğinin gözlemlenmesi

Son olarak limana gelen bir gemi ile liman arasındaki ISPS deklarasyonun nasıl işlediğini anlatalım. Öncelikle güvenlikli gemi ve güvenlikli liman kavramı içerisinde hem taraf devlet hem de Güvenlik Deklarasyonu talep edilebilir.
Bir Güvenlik Deklarasyonunun asıl amacı; her birinin kendi onaylanmış güvenlik planlarının koşullarıyla uyumlu olacak şekilde alacakları güvenlik önlemleri ile ilgili olarak, gemi ile liman tesisi veya etkileşimde olduğu diğer gemiler arasında anlaşmanın sağlanmasını garanti altına almaktır.
Hangi durumlarda güvenlik deklarasyonuna ihtiyaç olduğu liman tesisi güvenlik değerlendirmesinde (LTGD) belirtilmelidir. Benzer şekilde gemi için bir Güvenlik Deklarasyonu ihtiyacı gemilerin bayrağını taşıdıkları bir İdare tarafından belirtilebilir veya bu bir gemi güvenlik değerlendirmesinin sonucu ise gemi güvenlik planında (GGP) açıklanmalıdır.
Güvenlik Deklarasyonu genel olarak, yüksek güvenlik seviyelerinde veya bir gemi liman tesisinden veya etkileşimde olduğu diğer bir gemiden daha yüksek güvenlik seviyesinde ise, ve yükünü veya yolcularını veya liman tesisinde oluşan durumları veya bunların kombinasyonunu içeren kendine özel nedenlerle, kişilere, mülkiyete veya çevreye zarar verici gemi/ liman arayüzü veya gemiden gemiye faaliyetlerde bulunduğu durumlarda istenir.
Güvenlik Deklarasyonu örneği ISPS Kod’da mevcuttur.
ISPS Kod’u anlatmaya başlarken en basit anlamda “güvenli gemi güvenli liman” şartlarını sağlamak şeklinde ifade ettiysem de detaylarına doğru ilerledikçe gittikçe daha karmaşık bir hal aldığını kabul etmemiz gerekir. ISPS Kodun gemi ya da limanda çalışan en az eğitimli şahıstan en yetkili kişiye kadar bilinmesi zarureti göz önünde bulundurduğumuzda bu konu hakkında verilecek her türlü bilgi ve eğitim çok önemli bir hal almaktadır. Bu sebeple sürekli eğitim ve tatbikatlar ile konu sürekli olarak pekiştirilmelidir.